پروژه جلب مشارکت جامعه محلی روستای گِل سفید برای احیای صنایع دستی به عنوان معیشت جایگزین بهره برداری ناپایدار از جنگل های بلوط زاگرس
حفاظت ازجنگل های بلوط زاگرس با هنرهای دستی اصیل و بومی
(توانمندی ها و تهدیدهای منطقه ی زاگرس و ضرورت اجرای پروژه های معیشت جایگزین بهره برداری ناپایدار از جنگل های بلوط)
اهداف پروژه جلب مشارکت جامعه محلی روستای گِل سفید (شولیز)
منطقه کوهستانی زاگرس از ديدگاه تاريخی و فرهنگی نيز زادگاه تمدن های كهن باستانی ايران و در شرايط كنونی محل سكونت و تأمين معيشت حدود ده درصد از جمعيت كشور است. همچنین این منطقه تامين كننده چهل درصد آب كشور و سرچشمه رودخانه های مهمی مانند كارون می باشد.
در شرايط كنونی مشكلات متعددی جنگل های بلوط زاگرس را تهديد می كند. بيماری و مرگ بلوط ۳۰۰ هزار هكتار از جنگل های غرب را در معرض خشكيدگی قرارداده كه ۱۰ درصد آن ها كاملاً از بين رفته اند. رشته كوه های زاگرس كه چون سدی در برابر هجوم ويرانگر گرد و غبار به فلات ايران ايستاده اند مدت زمانی است كه طی فرآيندی پيچيده از درون می پوسند و آرام آرام از پا می افتند.
از تهديدات مهمی كه در منطقه زاگرس موجب تخريب خاک و جنگل شده است می توان به موارد زير اشاره نمود:
- تغيير اقليم، محدوديت شديد منابع آب و رقابت بين كاربری های مختلف جهت بهره برداری از منابع آب
بهره برداری های ناپايدار، غير اصولی و تخريب منابع آب، خاك، تنوع زيستی و زيست بوم و الگوی معيشت ناپايدار و توسعه فعاليت های اقتصادی ناسازگار با ظرفيت و توان
زيست بوم در منطقه كه می توان به عوامل زير اشاره نمود:
- حضور دام بيش از ظرفيت مراتع، چرای زود هنگام و خروج دير هنگام دام از مراتع به طوری که می توان با اطمينان گفت كه مراتع از گياهان خوش خوراک خالی شده اند.
- جمع آوری دانه و بذر بلوط به عنوان خوراك دام از جنگل ها كه مانع بارآوری طبيعی جنگل می شود.
- گياهان دارويی و خوراكی نيز تحت فشار بهره برداری شديد می باشند و گونه های ارزشمندی مانند كرفس كوهی و غیزه در تهديد نابودی هستند
فرسايش خاك يكی از مهم ترین آثار عملكرد چرای بی رویه، برداشت شديد از گياهان كوهی و بهره برداری ناپايدار از منابع آب و خاك است كه در بلند مدت می تواند باعث ايجاد صدمات جبران ناپذيری بر حاصل خیزی خاك و از دست رفتن قابليت بهره برداری از منابع محيطی گردد.
ذغال گيری يكب ازمشكلات عمده جنگل هاییبلوط در منطقه می باشد. مسئله نگران كننده رواج ذغال گیری است كه اهالي بيكاری را در افزايش آن موثر می دانند. در برخی از روستاهای منطقه، ۷۰ درصد اهالی در كار ذغال گيری هستند.
رواج آبزی پروری غيرقانونی در بستر رودخانه های سبزكوه و كارون كه اين شيوه آبرزی پروری تنها فعاليت اقتصادی جامعه محلی است كه توانسته از نظر درآمدزايی با ذغال گيری رقابت كند و برخی از افراد ذغال گير را به خود جذب نمايد (درآمد ماهيانه ذغال گيری می تواند تا دو میلیون تومان در ماه برسد.)
طرح های عمرانی و توسعه ناپايدار و توجه ناكافی دست اندركاران و سازمان های اجرايی به توسعه پايدار، كم توجهی به ضرورت ارتقای آگاهی عمومی و ملاحظات فرهنگی جوامع محلی و عشاير افزايش جمعيت و توسعه شهری بدون توجه به ظرفيت های محلی تنوع بخشی به شيوه های معيشتی سازگار با اكوسيستم و همچنين جايگزين نمودن مشاغل متناسب با ظرفيت و توان منطقه برای حذف برخی شيوه های معيشتی ناسازگار با محيط، منجر به حفاظت از اين اكوسيستم حياتی كشور خواهد شد.
برنامه ريزی توسعه معيشت پايدار بايد به گونه ای باشد كه باعث جذب و تثبيت حداقل نيروی جوان و فعال باقی مانده در روستا گرديده و موجب ارتقای دانش و مهارت ساكنان در كسب درآمد از شيوه های معيشتی باشد كه محيط را تخريب نكرده و بتواند با احيای فرهنگ سنتی و بومی وابستگی اهالی به منطقه و حفاظت از آن را افزايش دهد.
پروژه جلب مشارکت جامعه محلی برای جايگزينی معيشت های پايدار و جلوگيری از تخريب جنگل های بلوط در روستای گل سفید به اجرا گذاشته شده است.
نحوه اجرای پروژه جلب مشارکت جامعه محلی روستای گِل سفید (شولیز)
اين پروژه در روستای گِل سفيد استان چهار محال بختياری، از سوی طرح حفاظت از تنوع زيستی زاگرس مركزی به انجمن پايشگران حامی محيط زیست (پاما) واگذار شد. زمان اجرای پروژه از نيمه خرداد ماه تا نيمه آذر ماه سال ۱۳۹۳ و به مدت ۶ماه بوده است.
مهمترين دستاوردها و فعاليت های اين پروژه را مي توان به شرح زير جمع بندی نمود:
- جلب همكاری سمن استانی در اجراي پروژه براي انتقال تجارب به سمن محلي استان با برگزاری كارگاه هاي توجيه پروژه، تسهيل گری و شيوه كار با جامعه محلی
- جمع آوری اطلاعات پايه و اوليه به روش مطالعات كتابخانه اي، بررسي پروژه ای مشابه و بازديد ميدانی
- شناسايي صنايع دستي با فراخوان آوردن آن ها به مسجد، جستجوی خانه به خانه و بازديد از كليه محصولات جديد و قديمی
- جمع آوری اطلاعات جديد مورد نياز اجراي پروژه با مشاركت اهالي روستا با استفاده از روش هاي PRA
انجمن پاما كليه اطلاعات مورد نياز را با جلب مشاركت جامعه محلی و با استفاده از روش های PRA جمع آوری، تحليل و كاربردی نمود و در اجرای كليه مراحل پروژه مورد بهره برداری قرارداد. با توجه به روند پيشرفت پروژه انجمن ناگزير گرديد كارگاه هايی جديد و خلاقانه برای مشاركتی نمودن كليه مراحل پيشرفت پروژه و مد نظر قرار دادن نظرات اعضای سازمان محلی بر اساس تجارب پيشين آن ها، فرهنگ بومی و مسائل روستا طراحی نمود.
با توجه به روند پيشرفت پروژه انجمن ناگزير گرديد كارگاه هایی جديد و خلاقانه برای مشاركتی نمودن كليه مراحل پيشرفت پروژه و مد نظر قرار دادن نظرات اعضای سازمان محلی بر اساس تجارب پيشين آن ها، فرهنگ بومی و مسائل روستا طراحی نمايد.
كارگاه های مرتبط با تهديدات بازار فروش، تهديدات پروژه های نيمه تمام رهاشده پيشين، تهديدات مربوط به اختلافات قومی و محله ای، تبديل رقابت به همكاری خلاق و موارد مشابه برای دستيابی به تجربه مثبت و مشاركتی در حل كليه مسائل پيش روی اجرای پروژه، طراحی و در روستا به اجرا درآمدند.
- شناسایی صنايع دستی، مواد اوليه و طرح های اصيل و بومی و پژوهش ارتباط آن ها با نمادهای محيط زيستی
- تشکیل سازمان محلی بانوان به نام “شولیز”، ویژه تولید صنایع دستی در روستا با ۲۰ عضو فعال
- ارايه آموزش های ويژه در راستای شيوه تشكيل و مستند سازی جلسات سازمان محلی و چگونگی برنامه ريزی برای پيشبرد فعاليت ها
- توجيه طرح و جلب همكاری مسئولين و ذينفعان دولتی
- شناسايی شركت های گردشگری فعال در منطقه و استخراج شيوه كار مشترک با سازمان محلی به عنوان بازار مطمئن فروش
- انتخاب سمن متخصص صنايع دستی برای همكاری در طرح
يكی از چالش های اين گونه پروژه ها، بازاريابی و توليد محصولاتی است كه با حفظ اصالت، بازار پسند باشند و بتوانند بازار فروش مناسب برای خود ايجاد كنند. برای رفع اين معضل انجمن پاما از ابتدای پروژه جلب مشارکت جامعه محلی گِل سفید با انعقاد قرارداد، از همكاری موسسه آوای طبيعت پايدار كه در كاربردی كردن صنايع دستی جوامع محلی دارای تجربه است و به عنوان بازار فروش محصولات كمك پروژه خواهد بود بهره مند شد.
- ارايه آموزش های حرفه ای برای بهبود كيفيت و تنوع صنايع دستی، چگونگي كاربردی كردن آن ها برای امكان ارايه به بازار
در حين اجرای پروژه متوجه شديم كه عموم صنايع دستی روستا مانند فرش و گليم قيمت قابل توجه دارند و اگر بخواهيم بازاری گسترده تر برای اعضای سازمان محلی
ايجاد كنيم بايد با حفظ اصالت، محصولاتی كاربردی و نسبتا ارزان قيمت برای عرضه به بازار طراحی نماييم.
اين اقدام از سوی تيم اجرايی پروژه انجام گرديد. لذا محصولاتی چون مچ بند، گردنبند، گوشواره، جاسوئيچی، شال های مردانه و زنانه، سنجاق، شانه سر، سنجاق سينه و پادری با استفاده از طرح ها و شيو ه های توليد سنتی و بومی و همچنين عروسك هايی با كليه تزيينات ويژه لباس زنان و مردان چهار محال و بختياری در اندازه های متفاوت طراحی و توليد شد.
- حضور كليه گرو ه های سنی، خانوادگی و درآمدی در سازمان محلی شوليز كه موجب علاقمندی جوانان به هنر بومی و پاسداشت آن
- انتخاب سه نفر از اعضای شوليز برای كنترل كيفی محصولات و نصب ليبل ويژه فروش با آرم سازمان های حام
- مشاوره با اساتيد دانشگاهی متخصص و امضای تفاهم نامه همكاری محيط زيستی سازمان محلی
- بانوان روستا با منابع طبيعی در كاشت بذر گلدانی و نهال در عرصه جنگلی قرق منابع طبيعی به وسعت ۸ هكتار و مراقبت از آن تا يك سال يكی از دستاوردهای ارزشمند پروژه
- برگزاری جشنواره صنايع دستی در روستای گِل سفيد با برنامه ريزی كامل اجرايی توسط سازمان محلی بانوان و جلب همكاری مردان روستا، شورا و مدير دبستان
كليه مراحل اجرایی اين جشنواره توسط سازمان محلی بانوان و با هدايت تيم اجرایی پروژه برنامه ريزی و اجرايی شد.
حضور مسئولين دولتی، رسانه ها، خريداران و آژانس های گردشگری كه از سوی پاما دعوت شده بودند در شكل گيری خودباوری بيشتر سازمان محلی بسيار موثر بود. تعدادی از بانوان روستا كه قبل از جشنوارها اعضای سازمان محلی را به انجام كار بيهوده متهم ميكردند، بعد از جشنواره ابراز تمايل نموده و عضو سازمان محلی شدند، حتی از برخی روستاهای مجاور نيز درخواست عضويت داشتند.
- تاكيد بر پيوند پروژه جلب مشارکت جامعه محلی با اهداف محيط زيستی از ابتدا تا انتهای پروژه اين امر با ارايه آموزش های محيط زيستي به سازمان محلي، رعايت كليه ضوابط محيط زيستی در اجرای جشنواره مانند استفاده نكردن از ظروف يک بار مصرف، تاكيد بر استفاده نكردن از چوب های جنگلی در توليد محصولات و غیره محقق شد.
- طراحی آرم شوليز با استفاده از نمادهای اصيل، بومی و سنتی توسط اعضای سازمان محلی
- درخواست ثبت ملی و بين المللی « عروسك ليلی » به عنوان عروسك بومی و سنتی منطقه به اداره صنايع دستی استان و معاونت امور بانوان استانداری و استقبال از جانب آن ها
- شناسايی اعضای مستعد سازمان محلی كه دارای تحصيلات مرتبط در زمينه طراحی صنايع دستی و منابع طبيعی می باشند برای آموزش تسهيل گری جهت تداوم هر چه بهتر پروژه
- شارژ مالی پروژه توسط پاما با توجه به نيازهای پيش آمده در حين اجرای پروژه
- برگزاری كارگاه آموزش عروسک سازی، نمايشگاه و فروشگاه صنايع دستی در موزه
- عروسک های ملل تهران در دی ماه ۱۳۹۳ با حضور ۴ عضو شوليز و فروش بيش از ۵ميليون تومان از محصولات
- حضور در تهران و استقبال خريداران از صنايع دستی شوليز، اشتياق زيادی برای ادامه فعاليت در آن ها ايجاد كرد و بسيار دلگرم تر از پيش به گِل سفيد برگشتند.
- برگزاری كارگاه استخراج دستاوردهای اجرای پروژه بر اساس نظرات نمايندگان شوليز در دی ماه ۱۳۹۳ در تهران
- برگزاری كارگاه چشم انداز فعاليت شوليز در سال آينده
- برگزاری كارگاه مشكلات سازمان محلی و راه كارهای پيشنهادی
- ارايه نتايج كارگاه های سه گانه ی بالا برای اعضا و ميهمانان پروژه زاگرس در سازمان محيط زيست توسط اعضای سازمان محلی شوليز
- برگزاری كارگاه آموزشی حسابداری شامل تعيين بهای تمام شده، قيمت گذاری محصولات و حسابداری فروش با همكاری مسئولين فروشگاه كفشدوزک
- تسهيل گری برای يافتن مراكز فروش محصولات در موزه عروسک های ملل، فروشگاه كفشدوزک ، آژانس گردشگری كارون، چند سايت فروش اينترنتی، چند شعبه شهر كتاب در تهران، فروشگاه و نمايشگاه های اداره صنايع دستی استان، برج ميلاد تهران و …
- مستند سازی كليه مراحل اجرای پروژه با عكس و فيلم
- تشكيل صندوق مالی از محل درآمد فروش محصولات برای هزينه های بازاريابی و فروش محصولات شوليز
گزارش فعالیت ها و وضعیت نهالستان گروه زنان محلی شولیز- ۱۴۰۲
زنان سازمان محلی شولیز در روستای گل سفید از سال ۱۳۹۳ کار خود را با کمک سازمان مردم نهاد پاما از تهران شروع کردند، صنایع دستی اصیل و بومی را تولید و احیا کردند اقتصاد سبز را در برنامه خود گذاشتند، زنان شولیزی با تولید و فروش صنایع دستی کمتر سراغ درآمد حاصل ازقطع درختان بلوط می‌روند و تلاش زیادی برای حفظ و احیای درختان بلوط منطقه می‌کنند.
در سال ۱۳۹۴ پروژه ای از طرف محیط زیست استان با هدف فرهنگ‌سازی برای حفظ محیط زیست و آموزش متشکل شدن زنان سه روستا در اطراف روستای گلسفید به زنان سازمان محلی شولیز داده شد.
فعالیت های سازمان محلی شولیز گسترده شد و درسال ۱۳۹۸موفق شد یک پروژه از صندوق کمک‌های کوچک محیط زیست جهانی(SGP) بگیرد و دو روستای دیگر را در موضوعات نهال‌کاری و بذرکاری آموزش دهد. در روستای گلسفید یک نهالستان (با مساحت ۲۵۰ مترمربع) از درختان بومی منطقه توسط گروه احداث شده که برای دو سال از طرف SGP حمایت مالی گرفت تا فعالیت های گروه پایدار شود.
زنان سازمان محلی شولیز بیش از ۱۰ سال فعالیت محیط زیستی و منابع طبیعی دارند. گروه شولیز با اختصاص بخشی از درآمد فروش صنایع دستی اقدام به تهیه و کاشت بذر می‌کند. در سال ۱۳۹۴ هشت هکتار از جنگل اطراف روستا را داوطلبانه بذرکاری کردند، در سال ۱۳۹۹ حدود ۷ هکتار را بذر بلوط و بادام کوهی کاشتند.
این ۷ هکتار مجدد در سال ۱۴۰۱ هم واکاری شد. گروه شولیز هر ساله داوطلبانه پاکسازی طبیعت می‌روند و ده درصد از فروش صنایع‌دستی خود را صرف حفظ و احیای محیط زیست می‌کنند. در حال حاضر هم حدود سه هزار نهال یکساله و دو سال از درختان بومی بلوط و بادام کوهی منطقه برای غنی سازی جنگل دارند.
در تاریخ ۱۴۰۲/۰۵/۲۲ نشستی در خصوص کاشت یک میلیارد نهال در اداره کل استان چهارمحال و بختیاری با تشکل های استان برقرار شد که طی آن مقرر گشت برای بررسی فنی نهالستان و ظرفیت های آن بازدیدی توسط مسئولین استانی انجام شود. بازدید توسط مسئولین و کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی استان انجام شد.
ضرورت ها عبارت بودند :
- نیاز به یک سایه‌بان برای فصول گرم جهت جلوگیری از آفتاب سوختگی نهال ها
- نیاز به هرس ریشه در نهال های دوساله ( که بایستی اسفند انجام شود)
- مساله تامین آب نهالستان که در حال حاضر از آب آشامیدنی روستایی تامین می‌شود یا بایستی خریداری و با تانکر انتقال داده شود.
- مساله فروش نهال ها
اداره کل پیشنهاد داده بود نهال ها به محل پاسگاه جنگلبانی منتقل شود. اما گروه شولیز قبول نکردند که نهال ها از محل زندگی آنها فاصله بگیرد. با این جا به جایی، جامعه زنان محلی منفعل خواهد شد و مستقیما درگیر با نهالستان نخواهد بود که درنهایت هر آنچه در جهت توانمندی و ظرفیت سازی برای استقلال اقدامات شکل گرفته بوده از بین خواهد رفت. همچنین یک شرکت خریدار برای نهال ها از طرف اداره کل معرفی شد ولی قیمت بسیار کم و غیر منصفانه بود.
جلسه بعدی در تاریخ ۱۴۰۲/۰۹/۰۷ برگزار گردید. در صوتجلسه اداره کل خود را موظف دانست که با توجه به بخشنامه‌های موجود که مبتنی بر خریداری از نهال های موجود در نهالستان ها بوده، ظرف ۲ هفته نهال های گروه شولیز خریداری شود. اما این قول محقق نشد.
در تاریخ ۱۴۰۲/۱۰/۲۶ در گفتگوی حضوری که دبیر تشکل های محیط زیستی و منابع طبیعی استان با مسئولین اداره کل داشت، بیان شد که در مذاکره با شرکت ورق خودرو سفیددشت، این نهال ها خریداری خواهد شد وتفاهم‌نامه آن حداکثر تا یکشنبه ۱۴۰۲/۱۱/۳منعقد خواهد شد. همچنین به صورت شفاهی مساعدت شد که کیسه گلدانی و بذر در اختیار گروه قرار گیرد.
اگر چه زنان محلی شولیز اقدامات داوطلبانه خود برای بذرکاری را (هم راستا با طرح ملی یک میلیارد نهال) انجام می‌دهد اما برای تولید نهال های بومی کم‌آب‌بر نیازمند بازار مطمئن است که همکاری سازمان منابع طبیعی و اداره کل استانی را می‌طلبد. همچنین این صنایع دستی محلی این گروه در صفحه اینستاگرامی shooliz- قابل مشاهده و عرضه است.
گزارش جلسه با سازمان محلی شولیز برای شناسایی چالش ها و تبادل نظر برای تسهیل اقدامات (وضعیت حال حاضر پروژه گل سفید)
خانم دکتر میترا البرزی منش از فرصت حضور در استان استفاده کرد و جلسه ای را با سازمان محلی شولیز در روستای گل سفید با کمک خانم زهرا براتی تسهیل گر محلی شولیز تدارک دید و درتاریخ ۲۳ شهریور ماه با حضور 12 نفر از 18 نفر اعضای شولیز این جلسه در روستای گل سفید برگزار شد.
چالش های شولیز به شرح زیر توسط اعضا بیان شد:
- حدود ۱۰۰۰ نهال بلوط و بادام نهالستان با عمر دو ساله در نهالستان موجود است که فروش نرفته است.
- صفحه اینستا گرام شولیز برای فروش صنایع دستی فعال نیست.
- تابلوی فروشگاه صنایع دستی روستا کنار جاده نصب نشده است.
- تعدادی از اعضای شولیز از روستا به شهرهای اطراف رفته اند.
- تصمیم گیری در زمینه ادامه فعالیت نهالستان با توجه به کمبود آب برای آبیاری و مشتری برای فروش
- بررسی پیشنهاد دهیار برای استفاده از کانکس نهالستان شولیز به عنوان فروشگاه لب جاده
- بازدید از نهالستان و عرصه کاشت نهال بلوط با اعضای شولیز انجام شد و اشتیاق اعضا مثل زدنی بود
- اعضای تجربه خود از قبل از عضویت در شولیز و تاثیرات این فعالیت در زندگی شخصی، خانوادگی و اجتماعی خود را تک تک بیان کردند که بسیار قابل توجه بود.
برای فروش نهال های شولیز با معاون محیط طبیعی استان مهندس حبیبی تبادل نظر شد و ایشان قول مساعدت برای فروش نهال ها به صنایع استان را برای درختکاری دادند. گفتگوی مشترکی بین خانم براتی با مهندس حبیبی ترتیب داده شد تا این اقدام پیگیری شود.
در مورد فعال سازی صفحه اینستا تصمیم گرفتند خانم میترا براتی با کمک فاطمه حسینی موضوع را پیگیری کنند.
برای نصب تابلوی فروشگاه صنایع دستی شولیز جلسه ای با دهیار روستا توسط شولیز برگزار شد و همان روز عصر تابلو در مکان مناسب نصب شد. پیشنهاد دهیار برای بهره برداری از کانکس شولیز توسط اعضا رد شد. تصمیم گرفتند که کانکس به لب جاده منتقل شود و برای فروش صنایع دستی و محصولات خوراکی محلی اعضای شولیز مورد استفاده قرار گیرد و مسئول فروش مشخص شود و اقدامات صورت گیرد.
با این که پیشنهاد امکان توقف فعالیت نهالستان از جانب من مطرح شد اما اعضای شولیز کاملا با آن مخالفت کردند و گفتند خیلی به این کار علاقمند هستند و موضوع آبیاری نهال ها را در همکاری با یک فرد محلی برای انتقال آب با نیسان حل کرده اند. اما گونه مورد کاشت باید کم نیاز باشد و در تابستان نیاز به سایبان دارند.
لازم به ذکر است که البرزی حدود 26 جلد کتاب برای کودکان اعضای شولیز و ۳ جلد کتاب برای اعضای شولیز به بهای بیش از ۲ میلیون تومان خریداری و برای شولیز به روستا برد. مقرر شد کتاب کودکان پس از فهرست برداری به کتابخانه مدرسه روستا انتقال داده شود تا همه کودکان امکان دسترسی به آن را داشته باشند. کتابهای مادران هم توسط خانم میترا براتی فهرست برداری و نگهداری شود و بین متقاضیان توزیع شود.
با سپاس فراوان از خانم ثريا حبيبی مدير پروژه ، و خانم دکتر ميترا البرزی منش كه اگر همراهيشان نبود اين پروژه با اين كيفيت به انجام نمی رسيد و همچنين خانم فرحناز اردانی و مؤسسه آوای طبيعت پايدار كه با راهنمايی های ارزنده شان اين مسير را هموارتر نمودند.
زهرا براتی، نماینده سازمان محلی شولیز موبایل: ۰۹۱۳۷۷۱۴۸۹۴
رضوان شریف نیا، دبیر تشکلهای استان و ناظر طرح یک میلیارد نهال در استان، موبایل: ۰۹۳۵۸۸۲۱۴۳۵
جهت اطلاعات بیشتر میتوانید با پشتیبانی تماس گرفته و یا به سایت ما مراجعه نمایید.
